نیکا میخواهد ایرانی باشد
داتیکان_فرود نودهی: سارا چند سال پيش با يك مرد يوناني ازدواج کرد. آنها به واسطه شرایط کاری همسر سارا، مجبور بودند برای مدتی در آرژانتين زندگي كنند. نیکا در سال سوم زندگی این زوج جوان در آرژانتین، به دنیا آمد. سارا و همسرش چند سال بعد از هم جدا شدند. با توجه به علاقه نیکا به زندگی با مادرش، آنها قصد كردند كه به ايران بازگردند تا نيكا ساكن ديار مادري شود. سارا که زندگی سختی را در چندسال اخیر تجربه کرده بود، برای گرفتن تابعیت فرزندش و فراهم کردن شرایط تحصیل و زندگی او در ایران اقدام كرد ولی در نخستين قدم به بن بست خورد. به نيكا تابعيت ايراني داده نشد. بر اساس قانون مدنی ایران امکان انتقال تابعیت از مادر به فرزند وجود ندارد. به نظر میرسد قانون در خصوص بحث تابعیت ضعف بسیار جدی دارد و عملا شرایط برای فرزند سارا که علاقهمند است در ایران زندگی کند، فراهم نیست و زندگی این مادر و دختر با مشکلات پیچیدهای روبهرو شده است.
ماجرای تابعیت در قانون ایران و مشکلات حاصل شده از آن تنها به سارا و نیکا ختم نمیشود. بسیاری از زنان ایرانی که با مردان افغانی و یا پاکستانی ازدواج میکنند نیز در ادامه با همین مشکل روبهرو میشوند تا حدی که به گفته رضا شیران خراسانی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، امروزه بیش از یک میلیون افراد بیشناسنامه در ایران وجود دارد.
اگرچه قوانین مربوط به تابعیت و اقامت در ایران با مشکلات جدی روبهرو است ولی تا امروز اقدام مؤثری از سوی مجلس در این خصوص صورت نگرفته است. نخستین بار در اردیبهشت سال 1385، موضوع انتقال تابعیت از فرزند به مادر در مجلس مطرح شد که با رأی منفی اکثریت نمایندگان مواجه شد. برای دومین بار در شهریور سال 1390 دوباره موضوع انتقال تابعیت از مادر به فرزند در مجلس مطرح شد که بازهم با رأی منفی اکثریت مجلس امکان تصویب آن فراهم نشد. اخوان شمس در گفتگو امروز خود با خبرگزاری خانه ملت از تصویب طرح یک فوریتی اصلاح موادی از قانون تابعیت در شهریور ماه سال گذشته خبر داد و ابراز امیدواری کرد به زودی این طرح در صحن علنی مجلس نیز مطرح شود. بسیاری از زنان ایرانی امیدوارند یکبار برای همیشه این طرح در مجلس تصویب شده و امکان انتقال تابعیت از زنان به فرزندان خود وجود داشته باشد.
مادر ایرانی هیچگونه نقشی در قبال تابعیت فرزند ندارد
بهشید ارفعنیا عضو هیأت مدیره کانون وکلای مرکز درگفتگو با داتیکان به نقائص جدی تابعیت در قانون مدنی ایران اشاره کرد و در این خصوص گفت: «متأسفانه مادر ایرانی هیچگونه نقشی نسبت به فرزند خود ندارد. به نظر میرسد این پدر است که فرزند را بدنیا آورده نه مادر این در حالی است که در بسیاری از کشورهای دنیا امکان انتقال تابعیت از سوی مادر به فرزند وجود دارد.» ارفعنیا در ادامه با اشاره به بند 4 ماده 976 قانون مدني ايران گفت: «این نقص بسیار بزرگی است که امکان دادن تابعیت به فرزند متولد شده از زن خارجی که در ایران به دنیا آمده است وجود دارد ولی مادر ایرانی که تبعه ایران است و در ایران هم بدنیا آمده نمیتواند تابعیت خود را به فرزندش منتقل کند.» در بند چهار اين ماده آمده است: «کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده به وجود آمدهاند تبعه ایران محسوب میشوند.»)
این استاد دانشگاه در ادامه خاطرنشان کرد که پیش از انقلاب امکان انتقال تابعیت از مادر ایرانی به واسطه همین بند 4 ماده 976 و اینکه مادر ایرانی به طریقی بر مادر غير ايراني اولویت دارد، وجود داشت ولی بعد از انقلاب این قانون اجرا نشد و عملا امروزه امکان انتقال تابعیت از سوی مادر به فرزند در ایران وجود ندارد.»
این وکیل دادگستری در ادامه با انتقاد از قانونگذاري در ایران اظهار داشت: «به نظر میرسد قانون در این خصوص ایراد مهمی دارد و موجب بسیاری از مشکلات در کشور میشود. بنابراین بهتر آن است که هرچه سریعتر اصلاحات لازم صورت گیرد. او در همین خصوص گفت چندی پیش به درخواست مرکز پژوهشهای مجلس مطالبی را در خصوص تابعیت و اقامت به ایشان تقدیم کردم ولی فعلا خبری درخصوص اصلاح قانون تابعیت در ایران وجود ندارد.»
ازدواج با برخی خارجیان تابعیت را مخدوش میکند
ارفعنیا در پایان به خانوادههای ایرانی درباره ازدواج دخترانشان با خارجیها گوشزد کرد و در این باره گفت: «چنانچه خانوادهای با ازدواج دختر خود با یک خارجی که به صورت غیرقانونی وارد خاک ایران شده موافقت کند، تابعیت ایرانی دخترش را از بین برده است. در واقع تابعیت دختران ایران به محض ازدواج با یک شخص خارجی که به صورت غیرقانونی به ایران آمده از بین میرود که متأسفانه به واسطه بیاطلاعی بسیاری از خانوادهها شاهد ازدواجهایی از این دست هستیم.»
*لازم به ذکر است اسامی مستعار هستند ولی گزارش بر اساس یک پرونده واقعی است که مستنداتش در موسسه حقوقی داتیکان موجود است و فعلا در دست رسیدگی قضائی است.