چرا باید با FATF همسو شویم؟
داتیکان-فرود نودهی: پس از دیدار تاریخی دیروز ترامپ و کیم جونگ اون در مالزی و توافقات اولیهای که این دو کشور بر سر اختلافات گذشته خود داشتند، شاید بسیاری بر این نظر باشند که نوبت رسیده ما نیز حداقل برخی اختلاف نظرها را کنار بزنیم و در جهت بهبود شرایط نامناسب اقتصادی خود گام برداریم. به نظر میرسد الحاق ایران به FATF که بدون شک بسیاری از مشکلات مالی و بانکی ما را حل خواهد کرد به عنوان نخستین گام در مسیر حل مشکلات داخلی و بینالمللی باشد. دکتر صادق سلیمی عضو هیأت علمی دانشکده حقوق دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، در یادداشتی که برای داتیکان ارسال کرده است، مهمترین دلایل پیوستن با به FATF را مورد بررسی قرار میدهد.
FATF یک سازمان بین دولتی است که در سال 1989 به منظور مقابله با پولشویی ایجاد شده است. هدف اصلی و اولیه این سازمان در واقع تدوین توصیه نامههایی برای دولتها در خصوص مبارزه با پولشویی و انجام تحقیقات درباره دولتهایی که مقررات مربوطه را تدوین و اجرا میکنند، بوده است. در واقع هدف اصلی این گروه، بر این اساس بوده است که توصیه نامههایی در اختیار کشورها قرار دهد که بر اساس آنها کشورها مطلع شوند در چه جاهایی میتوانند سرمایهگذاری کنند و در چه جاهایی نباید سرمایهگذاری نمایند.
پس از حوادث 11 سپتامبر سال 2001 عملاً وظیفه مقابله با تعمین مالی تروریسم هم به این سازمان محول شد. البته باید مد نظر قرار داد که ارتباط نسبتاً نزدیکی بین پولشویی و تعمین مالی تروریسم وجود دارد. پولشویی در واقع قانونی جلوه دادن و کتمان عواید ناشی از جرم است. بر این اساس، عمدتا گروههای سازمان یافتهای که درآمد بسیار بالایی نیز دارند، برای اینکه نحوه کسب درآمدشان هویدا نشود و از سوی دیگر، درآمدهای خود را به یک منشأ دیگر منتسب نمایند، به راحتی فعالیتهای تروریستی را مورد حمایت مالی خود قرار میدهند. از این رو از سال 2001 به این سو، مبارزه با تعمین مالی تروریسم نیز یکی از مهمترین کارویژههای این گروه محسوب شد. بر این اساس باید گفت که در صورت شفافیت نحوه درآمدها و هزینهها، هم امکان پولشویی از بین خواهد رفت و هم نمیتوان اقدامات لازم جهت تعمین مالی تروریسم را برعهده گرفت. بنابراین، شفافیت به عنوان مهمترین ابزار مقابله با پولشویی و تعمین مالی تروریسم مطرح شده و این مسأله در توصیهنامههای FATF به وضوح آمده است.
از این رو باید متذکر شد، دولتهایی که مناسبات روشنی در خصوص مبادلات پولی خود دارند، به راحتی میتوانند در کشورهای دیگر نیز فعالیت نمایند. از سوی دیگر، ارتباط نزدیکی میان جرایم سازمان یافته و تعمین مالی تروریسم نیز وجود دارد. در واقع جرایم سازمان یافتهای که هدفشان کسب درآمدهای هنگفت است، بخشی از ثروت خود را صرف حمایت مالی از تروریسم مینمایند. کنوانسیون پالرمو به همین منظور تشکیل شد تا بتواند مانع از جرایم سازمان یافته شود. با این توضیحات میتوان درک کرد که ارتباط نسبتاً نزدیکی میان FATF ، کنوانسیون پالرمو البته مریدا وجود دارد. جمهوری اسلامی ایران در سالهای اخیر به پالرمو و مریدا پیوسته است ولی تا بدینجا شرایط برای الحاق به FATF به وجود نیامده که اگر در آینده این اتفاق رخ دهد، بخشی مهمی از مشکلات اقتصادی، مالی و بانکی ما مرتفع خواهد شد.
یک اشتباه رایجی که امروزه در کشور صورت گرفته است، این است که میگویند ما باید عضو FATF شویم یا نشویم! این در حالی است که اصلا بحث عضویت مطرح نیست، بلکه بحث همسویی و انجام توصیه نامهها است. FATF کلا 37 عضو دارد ولی قریب به اتفاق دولتهای دنیا همسو با سیاستهای توصیهای و تعیین شده FATF عمل میکنند، زیرا اگر این توصیهها را عمل نکنند، دولتی شناخته میشوند که سرمایه گذاری در آن ریسک دارد. در چنین شرایطی نه از تسهیلات بانکی برخوردار خواهند شد و نه امکان سرمایهگذاری سایر کشورها در آنجا وجود خواهد داشت.
با توجه به مباحثی که گفته شد، به نظر میرسد پیوستن به FATF آثار زیادی برای ایران به همراه داشته باشد. آثار مثبتش این است که درهای بازار جهانی برای ما باز میشود و سرمایه گذارهای بیشتری به ایران میآیند. همچنین میتوانیم ارتباط بانکی خوبی با کشورهای دیگر برقرار کنیم و بانکهای ما در بسیاری از کشورها شعبه بزنند. عواقب آن نیز این است که امکان معاهدات مبهم مالی وجود ندارد و باید در تمامی مسائل مالی، هزینهها و درآمدهای ما مشخص باشد، به نظر میرسد علت اختلاف برخی با الحاق ایران به FATF به خاطر همین مسأله باشد. در واقع میتوان مخالفان را به دو گروه تقسیم کرد: بخشی که البته تعداد زیادی نیز نیستند به واسطه عدم اطلاع و جهلی که دارند با الحاق ایران مخالفت میکنند ولی بخش دیگر به واسطه بهرههایی است که از بازار سیاه موجود در کشور سود میبرند و اگر شفافیت مالی وجود داشته باشد، چه بسا درآمدهای این افراد بسیار کاهش پیدا کند.
به نظر بنده، هر زمان که بتوان جلو جرایم سازمان یافته و فساد مالی را گرفت طبیعتا شفافیت مالی نیز ایجاد خواهد شد و در چنین شرایطی تعمین مالی تروریسم به کلی منتفی خواهد شد. بنابراین ما باید علاوه بر اینکه به FATF ملحق میشویم، باید مفاد موجود در کنوانسیونهای پالرمو و مریدا را نیز عملی نماییم. در پایان باید به این مسأله اشاره کرد که از نظر حقوقی، ارتباطی بین FATF و برجام وجود ندارد. ولی آنچه مسلم است، عدم اجرای توصیهنامههای FATF و خارج شدن از برجام منجر به تصویب تحریمهای متعدد علیه ایران خواهد شد.