جایگاه ژئوتوریسم معادن در قوانین کشور
فاطمه آجرلو
داتیکان : معادن، ثروت و سرمایه هر کشوری است که خوشبختانه ایران از نظر ذخایر معدنی کشور غنی است. معادن کشور تا زمانی قابلیت بهرهبرداری و تولید مواد اولیه سایر صنایع را دارند که ماده معدنی داشته باشند اما باید بدانیم که این معادن ، منابع تجدید ناپذیر هستند و دیر یا زود تمام خواهند شد. اما معادن این قابلیت را دارند که اگر مواد معدنی هم از آنها استخراج نشود به شکلهای دیگر بتوان از آنها استفاده کرد. یکی از این موارد پدیده ژئوتوریسم معادن است که بهتر است قبل از توضیح در این مورد با مفهوم ژئوتوریسم بیشتر آشنا شویم.
ژئوتوریسم یکی از از شاخههای گردشگری است که در سایر کشورهای دنیا به عنوان یک ظرفیت خوب در جذب گردشگر از آن استفاده می شود. این مفهوم از دو بخش ژئو و توریسم تشکیل شده است. بخش ژئو جاذبههای زمین شناسی و میراث معدنکاری را شامل میشود و بخش توریسم آن به عنوان موضوعی چند رشتهای ، تمامی زیر ساختهای صنعت گردشگری از جمله اقامت، تورها و ... را شامل میشود و به طور کلی این صنعت بر خلاف اکوسیستم با جاذبههای بیجان سروکار دارد.
از بین جاذبه های ژئوتوریستی هرکشوری ، معادن از اهمیت خاصی برخوردار هستند که از آنها با عنوان ژئوتوریسم معادن یاد میشود. زیرا دیدن روشهای اکتشاف و استخراج از معادن، دستگاهها و ماشینآلات مورد استفاده برای استخراج معادن و مشاهده انواع سنگهای قیمتی برای مردم جذابیت خاصی دارد.
این حوزه، بهترین گزینه برای استفاده از پتانسیلهای معادن رها شده و بستری مناسب برای قابلیتهای محیط زیستی و اجتماعی این نوع معادن است. ممکن است در مواردی هم با حفظ بخشی از فعالیتهای معدن، این مناطق به منطقههای گردشگری تبدیل شوند که در این رابطه میتوان به موزههای ایجاد شده در داخل معادن و یا معادنی که طبقات بالای آنها استخراج شده و اکنون فعالیت در طبقه زیرین ادامه دارد اشاره کرد. اما باید بدانیم که همه این فعالیتها هدفی را دنبال می کنند که با درک آن میتوانیم در رشد هر چه بیشتر این حوزه فعالیت و حضور داشته باشیم. در واقع ژئوتوریسم معادن با ایجاد تقویت هویت جغرافیایی آن منطقه ، موجب پایداری و توسعه آن میشود. ژئوتوریسم میتواند با درگیر ساختن افراد و کسب و کارهای محلی برای ایجاد یک تجربهی متفاوت برای گردشگران، باعث افزایش آگاهی مردمان منطقه و پویایی فرهنگی آن شود. با شناساندن موهبتهای طبیعی، تاریخی و فرهنگی که برای مردم جذاب است ، به افراد محلی حس ارزشمند بودن را القا میکند. این فعالیت علاوه بر جذب گردشگران باعث جذب متخصصان رشتههای متفاوت و تحقیق و پژوهش خواهد شد. همچنین بهرهبردن از دانش و تجربهی معدنکاران بازنشسته ،کارشناسان معادن و کارشناسان سنگها و کانیها ، این تجربه را برای گردشگران لذت بخش و آگاهانه ساخته و بازدیدی هدفمند را دنبال خواهد داشت.
در این میان کشورهایی که در رابطه با ژئوتوریسم معادن بیشترین فعالیت را داشتند میتوان به ایالات متحده آمریکا ، ژاپن ،آفریقای جنوبی، آلمان ، کانادا ، استرالیا ، سوئد و ... اشاره کرد.
اما در مورد کشور خودمان اوضاع کمی متفاوت است و به حوزه ژئوتوریسم معادن توجه کمی شده است. در حالی که در ایران ، معادن متروکه و فعال متعددی وجود دارد که میتوان با ایجاد مناطق گردشگری در راستای توسعه پایدار، به ایجاد اشتغال و کاهش فقر به خصوص درمناطق دور افتاده کشور پرداخت. کشور ما به راحتی میتواند در این زمینه ورود پیدا کند اما برای موفقیت هرچه بیشتر نیازمند فرهنگ سازی در این حوزه هستیم. از جمله معادنی که قابلیت فعالیت در حوزه ژئوتوریسم معادن را دارند میتوان به معدن پتاس خور و بیابانک اشاره کرد. دهکده نمکی خور در استان اصفهان یکی از مقصدهای ژئوتوریسمی کشور است. معدن فلورین در شهرستان سواد کوه ، مجموعه معادن سرب و روی انارک، معادن سرب و روی انگوران، معدن فیروزه نیشابور و ... از دیگر مواردی هستند که قابلیت فعالیت در حوزه ژئوتوریسم معادن را دارند.
برای فعالیت گسترده در این زمینه نیازمند فرهنگ سازی هستیم و به طبع یکی از روش هایی که میتواند در راستای فرهنگ سازی موثر باشد قانونگذاری درست و هدفمند خواهد بود. به عنوان مثال در آیین نامه اجرای قانون معادن به این حوزه توجه شده و ماده ای از آیین نامه را به خود اختصاص داده است. با توجه به ماده 112 آیین نامه مذکور، وزارت صنعت، معدن و تجارت موظف است به منظور ترویج فرهنگ معدنکاری و افزایش سرمایه اجتماعی بخش معدن از جمله ژئوتوریسم و موزههای معدنی, اعتبارات لازم را برای اطلاع رسانی عمومی و سایر موارد مرتبط در بودجه سنواتی خود پیش بینی کند.
وزارت صمت میتواند زمانی که مجوز بهرهبرداری برای بخشهای مختلف صادر میکند الزاماتی را برای این افراد فعال در حوزه معدن تعیین کند. به این ترتیب که اگر محدوده معدنی از نظر میراث زمین شناختی دارای اهمیت باشد بخشهایی را به صورت نمادین برای گردشگری باقی گذارند. به عنوان مثال در برخی از محدودههای معدنی کانسارهای نادری وجود دارد که در صورت برداشت تمام آنها هیچ بخشی برای کارهای پژوهشی باقی نخواهد ماند. همچنین یکی دیگر از الزاماتی که میتوان برای بهره برداران در نظر گرفت، بازسازی محدوده معدنی و بازگرداندن آنها است.
وزارت صمت و سایر دستگاههای اجرایی میتوانند با استفاده از این توصیهها و سایر ایدهها که از سوی فعالین این حوزه داده میشود، به فرهنگ سازی هرچه بیشتر در این حوزه کمک کنند تا علاوه بر استخراج مواد معدنی از دیگر پتانسیلهای بخش معدن استفاده نیز شود.