تکیه بر کرامت انسانی وجه تمایز حقوق بشر اسلامی با حقوق بشر غربی است
داتیکان: رییس مرکز وکلای قوه قضاییه گفت: حلقه مفقوده حقوق بشر غربی توجه به کرامت و ارزش والای انسانی است در حالی که تکیه بر کرامت انسانی یکی از مؤلفههای مهم شکلگیری اعلامیه حقوق بشر اسلامی است.
(۵ آگوست) با روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی مصادف شده است. «حقوق بشر» همواره از موضوعاتی بوده که کشورهای استعمارگر و صاحب قدرت از آن به عنوان حربهای برای سلطه بر سایر کشورها در طول تاریخ استفاده کردهاند. از اینرو، انتشار اعلامیه حقوق بشر اسلامی در برابر اعلامیه جهانی حقوق بشر که در مواردی با مبانی و فقه اسلامی تناقض دارد میتواند راهکاری جمعی برای ارزش گذاشتن به حقوق انسانها از نگاه اسلامی باشد.
حقوق بشر اسلامی بر کرامت و ارزش ذاتی انسان تأکید دارد در حالی که حقوق بشر غربی تنها به جنبههای مادی و طبیعی حیات بشری میپردازد. در این راستا و همزمان با سالروز گرامیداشت حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی، برای آشنایی بیشتر با مفاهیم حقوق بشر اسلامی و کارآیی آن در عرصه حقوقی و بینالمللی، با یکی از اساتید و کارشناسان این حوزه گفتگو کردیم.
مشروح گفتوگوی تفصیلی با علی بهادری جهرمی، رییس مرکز وکلا، کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضائیه را در ادامه میخوانید.
*برای اطلاع از اخرین همایش های حقوقی ، تازه های نشر حقوقی ، استخدام حقوقی ، مشاوره حقوقی و سایر اخبار حقوقی به سایت داتیکان مراجعه نمایید .
تأکید منطقی حقوق بشر اسلامی بر کرامت انسانی
تعریفی از حقوق بشر اسلامی و وجه تمایز آن با حقوق بشر غربی برای ما بفرمایید؟
در دکترین حقوق بینالملل، حقوق بشر در مفهوم human Rights یا Droits de l'homme را به حقوق انسان به ما هو انسان تعریف میکنند؛ یعنی حقوق متعلق به انسان فارغ از هر گونه مضافالیه، حقوق ناظر به انسان بدون در نظر داشتن رنگ، جنس، نژاد، مذهب و مواردی از این دست. نکته اساسی در این تعریف، مبنای اومانیستی آن است. یعنی در این تعریف از حقوق بشر، انسان به صورت یک فرد واحد در نظر گرفته میشود و برای آن حقوقی در نظر میگیرند. موضوع دیگر در این تعریف از حقوق بشر این است که هیچ بحثی از تکلیف برای انسان مطرح نمیشود. نکته سوم هم این است که بنا بر خاستگاه چنین حقوق بشری، حکومت لازم برای تحقق این حقوق بشر، یک نظام لائیک است که دین در آن هیچ نقشی ندارد.
همین نکات، از جمله مفارقتهای حقوق بشر مرسوم با حقوق بشر اسلامی است. در حقوق بشر اسلامی، مبنا فردگرایی انسان نیست. در نظام حقوقی اسلام، بشر همانطور که یک فرد است و از حقوقی برخوردار است، یک واحد از اجتماع هم به حساب میآید و از این حیث نیز دارای حقوقی است. از طرف دیگر، حقوق بشر اسلامی دارای تکالیفی هم هست، به این معنا که هر انسان در ساختار حقوقی اسلام، مکلف به رعایت حقوق سایر افراد و حقوق اجتماع به عنوان یک کل است. وجه تمایز سوم حقوق بشر اسلامی با حقوق بشر غربی این است که، چون در حقوق بشر اسلامی انسان خلیفه الله است و همه حقها از جانب شارع و بنا بر اراده الهی است، بستر پیادهسازی حقوق بشر هم طبعاً نظامی است که مبتنی بر اراده شارع بوده و اسلامی باشد.
افتراقهای دیگری هم بین حقوق بشر اسلامی و حقوق بشر غربی وجود دارد که بیشتر شکلی است، نه ماهوی. اما نکاتی که مطرح شد از جمله تفاوتهای تمایزی حقوق بشر اسلامی با حقوق بشر غربی است که بدون در نظر داشتن اینها نمیتوان درک درستی از مفهوم حقوق بشر در نظام حقوقی اسلام داشت.
کرامت انسانی؛ حلقه مفقوده حقوق بشر غربی
مهمترین مؤلفههای حقوق بشر اسلامی و ظرفیتها و چالشهای پیش روی آن چیست؟
مهمترین مؤلفه حقوق بشر اسلامی به نظر من تأکید منطقی آن بر «کرامت انسانی» است. کرامت انسانی، حلقه مفقوده حقوق بشر غربی است. به دلیل همین کمبود هم هست که در پروسه عملی حقوق بشر غربی، در مواردی، حقوق بشر نقض میشود. یعنی به اسم حقوق بشر، اتفاقات ضد حقوق بشری میافتد. یک مثال خیلی بارز در این رابطه بحث اتانازی است. غربیها اسم این قتل را گذاشتهاند قتل از روی ترحم! یعنی یک انسان زنده را که هنوز نفس میکشد، به اسم حقوق بشر به قتل میرسانند و برای آن توجیه حقوقی هم درست کردهاند. اگر کرامت انسانی در حقوق بشر غربی جایگاهی داشت، هیچ گاه چنین مباحثی در نظام حقوقی غربی رخ نمیداد.
یکی دیگر از همین مثالها، مشروعیت حقوق بشری بخشیدن به قتل جنین است. قتل پیشینی یک نفس زکیه با توجیهات حقوقی از عوارض حقوق بشر عاری از کرامت بشری است. حالا این دو مورد که عرض کردم، مثالهای کوچکی به شمار میآیند. در مقیاس بزرگتر میتوان نسلکشیهایی را مثال زد که نظام حقوق بشر غربی به سیاستمداران غربی تحمیل میکند. مواردی مثل یمن هم در تحلیل نهایی برخاسته از مدل حقوق بشر غربی است. این موضوعات همه به دلیل مطرح نبودن و ارج ننهادن واقعی به کرامت انسانی است.
*برای اطلاع از اخرین همایش های حقوقی ، تازه های نشر حقوقی ، استخدام حقوقی ، مشاوره حقوقی و سایر اخبار حقوقی به سایت داتیکان مراجعه نمایید .