تغییر جنسیت و آثار حقوقی آن
دیروز شایعه عجیبی در فضای مجازی منتشر شد: "محمدرضا فروتن تغییر جنسیت داده است".
این شایعه ساعاتی بعد با تکذیب رسمی این بازیگر سرشناس سینما همراه شد.
اما این شایعه بهانهای شد تا به برخی پیامدهای حقوقی تغییر جنسیت بپردازیم. مثلا یکی از مخاطبان داتیکان پرسیده بود که وقتی مردی تغییر جنسیت بدهد تکلیف مهریه همسرش چه میشود؟!
پاسخ به این سوال برای کسی که تحصیلات حقوقی یا فقهی داشته باشد چندان مشکل نیست. مهریه یک بدهی بر عهده شوهر است و با تغییر جنسیت این بدهی از بین نمیرود.
برای پاسخ دقیقتر به مطالعه چند منبع پرداختیم و متوجه شدیم که این سوال قبلا از اداره حقوقی قوه قضاییه و چندین تن از مراجع تقلید پرسیده شده و آنها نیز همین پاسخ را دادند؛ ازدواج با تغییر جنسیت یکی از زوجین باطل میشود اما اثری بر مهریه نمیگذارد. در ادامه دو نمونه از این نظرات را نقل میکنیم:
نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه شماره ۷۳۸۹/۱۰۴ مورخ ۱۷/۹/ ۱۳۶۶:
«… اگر زنی بعد از عمل جراحی مرد شود، گرچه ازدواج او از زمان تغییر جنسیت، باطل می شود ، اما مهریه او ساقط نمی شود و یا اگر مردی بعد از عمل جراحی زن شود، کماکان باید مهریه زوجه اش را بپردازد، هرچند ازدواج او از تاریخ تغییر جنسیت باطل است...»
نظر آیتالله فاضل لنکرانی:
«مهریه با تحقق عقد نکاح، بر ذمه زوج به عنوان دین استقرار پیدا میکند و روشن است که تمام آن بر عهده زوج است. بنابراین، زوج باید تمام مهر را بپردازد، ولو اینکه تغییر جنسیت دهد، چون با تغییر، ذمّه و اشتغال ذمّه تغییری پیدا نمیکند و نیز اگر زوجه هم تغییر جنسیت دهد، باز این اشتغال ذمه رافعی ندارد و به قوت خود باقی است و ظاهر آن است که از نظر پرداخت تمام مهر یا نصف مهر از جهت دخول و عدم دخول حکم فوت قبل از دخول را دارد، نه حکم طلاق قبل از دخول.»
نتیجه اینکه اگر برای پرداخت نکردن مهریه دنبال راه چارهای هستید تغییر جنسیت چاره کار شما نیست.
نفقه و تغییر جنسیت
یکی از تعهدات مرد در قبال همسر خود پرداخت نفقه اوست. پرداخت نفقه بعد از تغییر جنسیت معنایی ندارد چون با تغییر جنسیت یکی از طرفین رابطه زوجیت از بین میرود و آنها دیگر زن و شوهر نیستند. اما اگر قبلا شوهر نفقه زن را نپرداخته باشد بعد از تغییر جنسیت تعهد او به پرداخت نفقه معوقه بر سر جای خود باقی است.
ارث و تغییر جنسیت
می دانیم که میزان سهمالارث زن و مرد متفاوت است. آیا کسانی که تغییر جنسیت میدهند طبق جنسیت جدید ارث میبرند یا جنسیت قدیم؟
در مورد ارث فرزند از پدر و مادر تقریبا همه فقها و نویسندگانی که در این مورد اظهار نظر کردند گفتهاند که ملاک جنسیت جدید یعنی جنسیت فرزند در هنگام فوت مورث است.
اما در مورد ارث پدر و مادر از فرزندان اختلاف نظر وجود دارد. مثلا اگر پدری با تغییر جنسیت به زن تبدیل شود و سپس فرزندش فوت کند آیا به عنوان پدر از فرزندش ارث میبرد یا به عنوان مادر یا اصلا ارث نمیبرد؟
بیشتر صاحبنظران گفتهاند که تغییر جنسیت اثری بر سهم الارث پدر و مادر نمیگذارد. یعنی عنوان پدری و مادری در هنگام انعقاد نطفه فرزند مشخص شده و با تغییر جنسیت عوض نمیشود. اگر پدری بعد از تولد فرزندش تغییر جنیست به مادر تبدیل نمیشود. او همچنان پدر است و سهمالارث پدری را میبرد.