افزایش سرمایه در شرکتهای سهامی (قسمت دوم)
در یادداشت گذشته در خصوص مقدمات و طرق افزایش سرمایه بحث شد. همانطور که مشخص شد، مجمع عمومی فوق العاده با پیشنهاد هیات مدیره و قرائت گزارش بازرسان به دو شیوه صدور سهام جدید و یا افزایش ارزش اسمی سهام میتواند به افزایش سرمایه در شرکت های سهامی مبادرت نماید. در یادداشت حاضر سعی بر آن است که در خصوص حق تقدم سهامداران در مسائل مرتبط با افزایش سرمایه و همچنین مراحل و مدارک لازم جهت ثبت افزایش سرمایه در شرکت های سهامی توضیحاتی ارائه شود.
1-حق تقدم سهامداران در خرید سهام جدید.
ماده 166 لایحه اصلاحی قانون تجارت مقرر میکند که "در خريد سهام جديد صاحبان سهام شركت به نسبت سهامي كه مالكند حق تقدم دارند..." بنابراین در صورت افزایش سرمایه از طریق صدور سهام جدید سهامداران به غیر سهامدارن مقدم هستند. به موجب مواد 167 و 168 ل. ا. ق. ت مجمع عمومی فوق العاده ای که افزایش سرمایه را از طریق فروش سهام جدید تصویب کرده است می تواند حق تقدم تمامی یا گروهی از سهامداران را نسبت به پذیره نویسی تمام یا قسمتی از سهام جدید سلب کند.
1-الف- شرایط حق تقدم سهامداران در خرید سهام جدید.
ماده 166 ل.ا.ق.ت که اصل حق تقدم سهامداران را بیان کرده است، دو ویژگی مهم برای این حق نیز در نظر گرفته است. ویژگی اول آنکه به موجب این ماده حق تقدم تنها به نسبت سرمایه سهامداران در شرکت برای ایشان مقرر شده است که این امر مانع از تبعیض میان سهامداران میشود. نکته دوم آنها این حق تقدم قابل نقل و انتقال است. بنابراین حق تقدم مالی است که قابل خرید و فروش میباشد و سهامداران میتوانند حق تقدم خود را به سهامداران یا اشخاص ثالث واگذار نمایند (پاسبان، 1389، ص258). نکته قابل بحث در این خصوص این است که آیا مجمع عمومی فوق العاده حق سلب حق واگذاری حق تقدم را دارد؟ در پاسخ توجه به این نکته ضروری است که مجمع عمومی فوق العاده ای که افزایش سرمایه را از طریق فروش سهام جدید تصویب کرده است، میتواند حق تقدم سهامداران را سلب نماید بنابراین به طریق اولی میتوان حق سلب حق واگذاری را نیز برای آن متصور شد. (همان)
در پایان نیز این ماده مقرر میکند که: "... مهلتی که طی آن سهامداران میتوانند حق تقدم مذکور را اعمال کنند کمتر از شصت روز نخواهد بود. این مهلت از روزی که برای پذیره نویسی تعیین میگردد شروع میشود."
1-ب- سلب حق تقدم سهامداران در خرید سهام جدید.
مجمع عمومی فوق العادهای که افزایش سرمایه از طریق فروش سهام جدید را تصویب کرده است یا اجازه آن را به هیئت مدیره داده است، پس از قرائت گزارش هیئت مدیره مشتمل بر توجیه افزایش سرمایه و سلب حق تقدم از سهامداران و معرفی شخص یا اشخاصی که سهام جدید برای تخصیص به آن ها در نظر گرفت شده است و تعداد و قیمت اینگونه سهام و عواملی که در تعیین قیمت در نظر گرفته شده است، و همچنین پس از قرائت گزارش بازرس مشتمل بر تایید عوامل و جهاتی که در گزارش هیئت مدیره ذکر شده است، میتواند حق تقدم سهامداران را نسبت به پذیره نویسی تمام یا بخشی از سهام جدید از ایشان سلب کند ( ماده 167 ل.ا.ق.ت). نکته ی مهم در این خصوص این است که در صورتی که تصمیم مجمع عمومی فوق العاده مذکور بدون رعایت مقررات ذکر شده باشد باطل خواهد بود. بنابراین در صورتی که هیئت مدیره و بازرس گزارش خود را قرائت نکرده باشند و یا در گزارش هیئت مدیره شخص یا اشخاصی که سهم جدید برای تخصیص به آن ها در نظر گرفته شده است معرفی نشده باشند تصمیم مذکور منتفی است (همان، صص 259-260). در صورتی که مجمع عمومی فوق العاده با رعایت شرایط مذکور ر ماده 167 ل.ا.ق.ت. حق تقدم برخی از سهامداران را به نفع برخی دیگر سلب نماید، سهامدارانی که حق تقدم جدید برای آن ها در نظر گرفته شده است حق ندارند در رای گیری در این خصوص شرکت کنند. همچنین " در احتساب حد نصاب رسمیت جلسه و اکثریت لازم جهت معتبر بودن تصمیمات مجمع عمومی سهام سهامدارانی که سهام جدید برای تخصیص به آنها در نظر گرفته شده است به حساب نخواهد آمد" (ماده 168 ل.ا.ق.ت).
بعد از تصمیم گیری در خصوص افزایش سرمایه از طریق انتشار سهام جدید و حق تقدم سهامداران، قانونگذار در دو ماده مجزا لزوم اطلاع رسانی به سهامداران را از طریق نشر اگهی در روزنامه کثر الانتشاری که آگهیهای شرکت در آن نشر میگردد، بیان میدارد. ماده 169 ل.ا.ق.ت. در رابطه با شرکت های سهامی خاص مقرر میدارد که: ".. در این آگهی باید اطلاعات مربوط به مبلغ افزایشسرمایه و مبلغ اسمی سهام جدید و حسب مورد مبلغ اضافه ارزش سهم و تعداد سهامی که هر صاحب سهم به نسبت سهام خود حق تقدم در خرید آنهارا دارد و مهلت پذیرهنویسی و نحوه پرداخت ذکر شود. در صورتی که برای سهام جدید شرایط خاصی در نظر گرفته شده باشد چگونگی این شرایط درآگهی قید خواهد شد." ماده 170 ل.ا.ق.ت. در رابطه با شرکتهای سهامی عام مقرر کرده است که: " در شرکتهای سهامی عام پس از اتخاذ تصمیم راجع به افزایش سرمایه از طریق انتشار سهام جدید باید آگهی به نحو مذکور در ماده169 منتشر و در آن قید شود که صاحبان سهام بینام برای دریافت گواهینامه حق خرید سهامی که حق تقدم در خرید آن را دارند ظرف مهلت معین کهنباید کمتر از بیست روز باشد به مراکزی که از طرف شرکت تعیین و در آگهی قید شده است مراجعه کنند. برای صاحبان سهام بانام گواهینامههای حقخرید باید توسط پست سفارشی ارسال گردد."
2-ثبت افزایش سرمایه و اصلاح اساسنامه
بعد از تصویب افزایش سرمایه به یکی از طرق مذکور در ماده 157 ل.ا..ق.ت توسط مجمع عمومی فوق العاده و همچنین تعیین تکلیف در رابطه با حق تقدم صاحبان سهام نسب به سهام جدید، باید نسبت به ثبت سرمایه جدید در محل ثبت شرکت ها اقدام شود. در شرکت های سهامی عام به موجب ماده 182 ل.ا.ق.ت. ظرف مدت نه ماه از تاریخ تسلیم طرح اعلامیه پذیرهنویسی افزایش سرمایه باید به ثبت برسد در غیر این صورت مرجع ثبت شرکت ها با تقاضای هر پذیره نویس گواهی عدم ثبت افزایش صادر کرده و به بانک کاگزار پذیره نویسی ارسال مینماید بنابراین هر پذیره نویس با رجوع به بانک مربوطه میتواند وجوه خود را مسترد نماید. "در این صورت هر گونه هزینهای که برای افزایش سرمایه شرکت پرداخت یاتعهد شده باشد به عهده شرکت قرار میگیرد" (ماده 182 ل.ا.ق.ت). در رابطه با شرکت های سهامی خاص به عنوان آخرین مرحله از مراحل افزایش سرمایه ماده 183 ل.ا.ق.ت. مقرر کرده است که "برای ثبت افزایش سرمایه شرکتهای سهامی خاص فقط تسلیم اظهارنامه به ضمیمه مدارک زیر به مرجع ثبت شرکتها کافی خواهد بود:
1 - صورتجلسه مجمع عمومی فوقالعاده که افزایش سرمایه را تصویب نموده یا اجازه آن را به هیأت مدیره داده است و در صورت اخیرصورتجلسه هیأت مدیره که افزایش سرمایه را مورد تصویب قرار داده است.
2 - یک نسخه از روزنامهای که آگهی مذکور در ماده 169 این قانون در آن نشر گردیده است.
3 - اظهارنامه مشعر بر فروش کلیه سهام جدید و در صورتی که سهام جدید امتیازاتی داشته باشد باید شرح امتیازات و موجبات آن در اظهارنامهقید شود.
4 - در صورتی که قسمتی از افزایش سرمایه به صورت غیر نقد باشد باید تمام قسمت غیر نقد تحویل گردیده و با رعایت ماده 82 این قانون بهتصویب مجمع عمومی فوقالعاده رسیده باشد مجمع عمومی فوقالعاده در این مورد با حضور صاحبان سهام شرکت و پذیرهنویسان سهام جدیدتشکیل شده و رعایت مقررات مواد 77 لغایت 81 این قانون در آن قسمت که به آورده غیر نقد مربوط میشود الزامی خواهد بود و یک نسخه ازصورتجلسه مجمع عمومی فوقالعاده باید به اظهارنامه مذکور در این ماده ضمیمه شود." ذکر این نکته ضروری است که تمامی اظهارنامه های مذکور در این ماده باید به امضای کلیه اعضای هیئت مدیره رسیده باشد ( تبصره ماده 183 ل.ا.ق.ت).
اگر افزایش سرمایه از طریق تبدیل مطالبات نقدی حال شده اشخاص از شرکت باشد، به موجب ماده 187 ل.ا.ق.ت. "در موقع به ثبت رساندن افزایش سرمایه در مرجع ثبت شرکت ها صورت کاملی از مطالبات نقدی حال شده بستانکارارن پذیره نویس را که به سهام شرکت تبدیل شده است به ضمیمه رونوشت اسناد و مدارک حاکی از تصفیه آنگونه مطالبات که بازرسان شرکت صحت آن را تایید کرده باشند همراه با صورت جلسه مجمع عمومی فوق العاده و اظهارنامه هیئت مدیره مشعر بر این که کلیه این سهام خریداری شده و بهای آن دریافت شده است به مرجع ثبت شرکت ها تسلیم شود." در انتها نیز باید ذکر گردد که به موجب ماده 184 ل.ا.ق.ت. "وجوهی که به حساب افزایش سرمایه تادیه میشود باید در حساب سپرده مخصوصی نگهداری شود. تامین توقیف و انتقال وجوه مذبور به حساب های شرکت ممکن نیست مگر پس از به ثبت رسیدن افزایش سرمایه شرکت." بنابراین پیش از ثبت افزایش سرمایه هیچ گونه دخل و تصرفی در وجوه مذکور حتی با دستور مراجع قضائی امکان پذیر نمیباشد. این حکم با مفاد ماده 22 ل.ا.ق.ت که بیان میدارد:" استفاده از وجوه تادیه شده به نام شرکت های سهامی در شرف تاسیس ممکن نیست مگر پس از به ثبت رسیدن شرکت..." سازگاری دارد. با این حال قانونگذار در ماده 184 ل.ا.ق.ت. در رابطه با وجوهی که به حساب افزایش سرمایه تادیه میشوند حمایت گسترده تری را در نظر گرفته است (همان، ص 267).
در نتیجه هنگامی که مجمع عمومی فوق العاده تصمیم به افزایش سهام از طریق صدور سهام جدید اتخاذ میکند، صاحبان سهام نسب به اشخاص ثالث در پذیره نویسی نسبت به سهام جدید دارای حق تقدم هستند مگر در صورتی که همان مجمع بعد از قرائت گزارش هیئت مدیره و بازرسان، حق تقدم تمام یا گروهی از سهامداران را به نفع گروهی دیگر از سهامداران یا اشخاص دیگر سلب نماید. همچنین در مرحله آخر نیز مدیران شرکت باید با تقدیم مدارک مورد نیاز در ماده 183 ل.ا.ق.ت اقدام به تغییر اساسنامه و ثبت سرمایه جدید در مرجع ثبت شرکتها نمایند. در نوشتار بعدی مقررات خاص مربوط به افزایش سرمایه در شرکت های سهامی عام بررسی خواهد شد.
منابع:
لایحه اصلاحی قانون تجارت مصوب سال 1347 .
پاسبان، محمدرضا. (1389). حقوق شرکت های تجاری. (چاپ چهارم). تهران: سمت.
اسکینی، ربیعا. (1389). حقوق تجارت (جلد دوم). (چاپ سیزدهم). ت