در قوانین ما جد پدری هم ردیف پدر قرار میگیرد/این اقدام آموزش و پرورش یک عقبگرد است/ بر اساس ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی گفته شده نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است
چند روزی است که خبر ممنوعیت مدارس از دادن پرونده و کارنامه تحصیلی دانش آموزان به مادران بحثبرانگیز شدهاست. برخی رسانهها خبر دادند که مدارس به برخی از مادران به این منظور که ضرورت دارد برای دریافت کارنامه یا پرونده تحصیلی دانشآموز، صرفا پدر دانش آموز به مدرسه مراجعه کند، پیامکی ارسال کردهاند. البته پس از انتشار این خبر معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش گفت که ر شرایط عادی خانواده، پدر و مادر هر دو میتوانند برای پیگیری امور تحصیلی فرزند خود به مدرسه مراجعه کنند. با این توضیح به نظر میرسد برای خانوادههایی که پدر و مادر از یکدیگر جدا شدهاند، همچنان مشکلاتی در مورد تحویل پرونده یا کارنامه وجود دارد.
بهشید ارفعنیا، وکیل دادگستری در مورد جایگاه مادر در امور حقوقی فرزند به «داتیکان» گفت: «در اغلب مواد قانون مدنی مادر و پدر را کنار هم قرار دارند، به خصوص مسائلی که مربوط به خانواده ست. اما نمیدانم که چرا آموزش و پرورش عقبگرد میکند و قاعدههایی را مطرح میکند که شاید پیشتر هم وجود نداشتهاست. چطور مادر برای حضانت فرزند یا تربیت او لیاقت دارد اما برای گرفتن پرونده یا کارنامه او لیاقت قانونی ندارد. این مسائل نشات گرفته از این است که نمیخواهند به زن پر و بال بدهند و به هر طریق ممکن میخواهند جلوی زنان را بگیرند و مانع دسترسی آنها به حقوق قانونی و انسانی آنها ست. در ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی گفته شده نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است. ابوین یعنی پدر و مادر و پدربزرگ یا جد پدری هیچ محلی از اعراب ندارد. در واقع جد پدری در قوانین به عنوان ولی و هم ردیف پدر قرار گرفته است اما در این ماده قانون که صحبت از نگاهداری اطفال است هم حق و هم تکلیف ابوین یعنی پدر و مادر است. در ادامه هم گفته شدهاست که برای نگهداری طفل مادر تا ۷ سال حق حضانت بر فرزند را دارد. البته حضانت دختر از ۷ تا ۹ سال و پسر از ۷ سال تا ۱۵ سال با پدر است که سنین شرعی بر اساس سال قمری ست.»
او همچنین ادامه داد: «نمونه دیگر ماده ۱۱۷۸گفته شده که ابوین مکلف هستند که در حدود توانایی خود به تربیت اطفال خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند و نباید آنها را مهمل بگذارند. یکی از این رسیدگی و مواظبتها، مراقبتهای تحصیلی، سر زدن به مدرسه و در جریان امور تحصیلی فرزندان قرار گرفتن است. کارنامه گرفتن هم بخشی از آن محسوب میشود. به خصوص که در فرهنگ ما چه مادر شاغل باشد چه نباشد عموما بیشتر احساس وظیفه و تکلیف میکند که پیگیر امور تحصیلی فرزندان باشد. منتها با این قاعدههای عجیب گویا به قهقرا میرویم و در این دوره و زمانه که همه به سمت برابری حقوق زن و مرد میروند، چطور مادر نباید حق گرفتن پرونده یا کارنامه فرزندش را نداشتهباشد.»
این وکیل دادگستری افزود: «همچنین در ماده ۱۱۷۵ قانون مدنی آمدهاست که طفل را نمیتوان از ابوین و یا از پدر یا از مادری که حضانت با او ست گرفت مگر در صورت وجود علت قانونی. یعنی همه جا و در مواد مربوط به نگهداری از اطفال که از ماده ۱۱۶۸ تا ۱۱۷۹ است بدون استثنا از ابوین یا از پدر و مادر صحبت کردهاست. در ماده ۱۱۷۹ هم گفته شده که ابوین حق تنبیه طفل خود را دارند ولی به استناد این حق نمیتوانند طفل خود را خارج از حدود تادیب تنبیه نمایند. در تمام موارد از مادر و پدر به صورت همزمان صحبت شدهاست. پس چطور گرفتن کارنامه آنقدر اهمیت پیدا کردهاست که مادر حق گرفتن پرونده یا کارنامه را ندارد. بنابراین این کار آموزش و پرورش هیچ دلیل قانونی و حقوقی ندارد.»
او در واکنش به این گزاره که حق ولایت بر فرزند برای پدر و مادر از آن محروم است و صرفا حق حضانت بر فرزند دارد، گفت: «بسیاری موارد بوده که به لحاظ فقهی قانونگذاری شده اما بعدا با تغییراتی مواجه شدهاست. بنابراین این مورد هم میتواند تغییر کند. در این زمانه که زن و مرد باید از حقوق یکسان برخوردار باشند اما متاسفانه در کشور ما از این حقوق مساوی برخوردار نیستند، ولایت برای پدر و همزمان جد پدری در نظر گرفته شدهاست. این در صورتی ست که شاید پدربزرگ بچه در شرایط جسمی و سنی نباشد که اساسا بتواند ولایت فرزند را برعهده بگیرد با این حال حق ولایت برای او در نظر گرفته میشود اما برای مادر این حق وجود ندارد. برای نمونه اگر فرزند دختر زیر ۱۸ سال سن داشتهباشد برای خروج از کشور نیاز به اجازه پدر یا جد پدری دارد یا اگر یک دختر برای اولین بار بخواهد ازدواج کند-فرقی ندارد که ۲۰ ساله یا ۵۰ ساله باشد-باید اجازه پدر یا جد پدری را داشتهباشد. ولایت بر فرزند مشمول این موارد است. ولایت پدر و جد پدری هم در ماده ۱۱۸۰ قانون مدنی تا ماده ۱۱۹۴ اختصاص دارد.»
ارفعنیا همچنین یادآور شد: «همیشه به این موضوع انتقاد شدهاست. همچنین در مورد مساله حضانت نیز بارها نقدهایی مطرح شده که چرا باید حضانت فرزند تا ۷ سالگی با تمام زحمات سالهای اولیه زندگی با مادر باشد اما ولایت بر فرزند را به پدر بدهند و حتی این حق برای جد پدری هم در نظر گرفتهشود اما برای مادر نه. اگر پدر به هر دلیلی نباشد، چرا مادر جایگزین نباشد.»
او در مورد حضانت فرزندان نیز توضیح داد:«حضانت اما بر اساس سن فرزند است. حق حضانت تا ۷ سالگی با مادر است. دختر از ۷ تا ۹ سالگی و پسر از ۷ سالگی تا ۱۵ سالگی، حضانت با پدر است. در واقع این سنین در قانون سن رشد در نظر گرفته شده و در ماده ۱۲۱۰ ، ۹ سال قمری برای ختر و ۱۵ سال قمری برای پسر در نظر گرفته شدهاست مگر این که در این سنین مادر یا پدر صلاحیت لازم را نداشتهباشد که بر اساس ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی عمل میشود. بعد از ۱۵ سالگی پسر و بعد از ۹ سالگی دختر هم فرزندان خودشان انتخاب میکنند که نزد کدام یک از والدین میمانند چون از نظر قانونی رشید محسوب میشوند.»