اعدام مجرمان مواد مخدر کارایی لازم را نداشته است
داتیکان: زمان زیادی است که بحث لزوم یا عدم لزوم اعدام قاچاقچیان و خرده فروشان موارد مخدر میان علمای علم حقوق و قضات بحث شده است. برخی بر این باورند که اعدام خرده پاها به میزان زیادی از افزایش این جرم میکاهد و برخی دیگر با اعلام این نظر که خرده فروشان مواد مخدر نیز قربانی هستند و نباید اعدام شوند نظر مقابل نظر اول را دارند. پرتال حقوقی داتیکان در گفتوگو با «دکتر عباس تدین» حقوقدان و استاد دانشگاه به بررسی این موضوع پرداخته است. وی بر این باور است که اعدام مجرمان مواد مخدر کارایی لازم را نداشته است و مجازات اعدام در جرائم تعزیری باید حذف شود.
ابتداد در خصوص اثرات مجازات اعدام بر مجرمان بفرمایید. به نظر شما این مجازاتها چه آثاری برای مجرمان دارد؟
مجازات اعدام همیشه در قوانین بسیاری از کشورها به عنوان اصلیترین و مهمترین مجازات پیشبینی شده است. البته باید گفت که از سال 1800 میلادی (قرن 18) به بعد در قوانین برخی از کشورها با وجود اینکه مجازات اعدام پیشبینی شده بود، به تدریج به این سمت رفتند که به دلیل مخالفتهای زیاد در مورد مجازات اعدام، آن را از قوانین کیفری خود حذف کنند. حذف مجازات اعدام از قرن 18 میلادی آغاز شد و بعدا این تمایل در کشورها پیدا شد که این مجازات را از قوانین خود حذف کنند. حتی در دنیا 3 سند بینالمللی تصویب شده که این اسناد از سال 1983 میلادی به عنوان مهمترین اسنادی شناخته میشوند که نشان میدهد اسناد بینالمللی نیز با حذف مجازات اعدام موافق هستند.
آیا اسناد بینالمللی در حذف مجازات اعدام اثر دارند؟
یقینا اثرگذارند و پاسخ به این پرسش بله است، با مطالعه اسناد بینالمللی میتوان دریافت که به دنبال تأثیرگذاری اسناد بینالمللی در حذف مجازات اعدام، بسیاری از کشورها در همه جرائم و برخی دیگر در پارهای از جرائم، مجازات اعدام را حذف کردند؛ به همین دلیل بعدها در اسنادی همچون کنوانسیون مخالفت با شکنجه و معاهدات بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی، به تدریج مجازات اعدام حذف شد.
آیا این قوانین جهانی در قوانین کشور ما نیز اثرگذار بودهاند و منجر به کاهش حکم اعدام شدهاند؟
کشور ما نیز به طبع با توجه به اسناد بینالمللی که جنبه حقوق بشری داشت، تلاش کرد در بحث مجازات تعزیری تا جایی که میتواند مجازات اعدام را محدود کند. به همین دلیل قانونگذار در قانون مجازات اسلامی در خصوص کودکان و اشخاص زیر 18 سال، مجازات اعدام را به گونهای وضع کرد که قضات کمتر به آن متوسل شوند و راهکارهایی پیشنهاد شد که اطفال از مجازات اعدام رها شوند. بنابراین رویکرد قانونگذار در سالهای اخیر به تدریج به سمت حذف مجازات اعدام رفته است.
آیا این رویکرد را به مواد مخدر هم داشته است؟
یکی از موضوعاتی که در کشور ما چالش برانگیز است و بیشترین حجم مجازات اعدام را به خود اختصاص میدهد، قاچاق مواد مخدر است. با توجه به اینکه قانون مبارزه با مواد مخدر بارها اصلاح شده، ولی باز هم مجازات اعدام از این مجموعه قوانین حذف نشده است و به همین دلیل میبینیم که بسیاری از احکام کیفری که در خصوص افراد مرتبط با مواد مخدر صادر میشود، مجازات اعدام در آن وجود دارد. اخیرا نیز بسیاری از کسانی که در این عرصه دغدغه داشتند، تفکرشان این بوده است که ما میتوانیم میان مواد مخدر قائل به تفکیک شویم.
با فرضی که شما مطرح کردید این سوال مطرح میشود، کسی که به صورت سازمان یافته قاچاقچی مواد مخدر نیست و به صورت باندی مرتکب این جرم نمیشود، چه لزومی دارد که اعدام شود؟ شما به این پرسش چه پاسخی میدهید؟
اگر اعدام موثر بود، باید الان سطح قاچاق مواد مخدر در کشور کاهش پیدا میکرد؛ در حالیکه در عمل این طور نیست و هر روز در اخبار میشنویم که چندین تن مواد مخدر کشف شده است پس این موضوع نشان میدهد که مجازات اعدام خیلی موثر نبوده است.
تصمیم مقامهای کشور بر این شده است که مجازات اعدام نسبت به قاچاقچیانی که به صورت سازمان یافته و حرفهای در این خصوص فعالیت ندارند، حذف شود، این تصمیم خیلی مهمی بود؛ یعنی سیاست کیفری ایران به این سمت و سو رفته است که مجازات اعدام در جرائمی که جنبه تعزیری دارند، محدود شود زیرا در بررسیهای میدانی و نظری مشخص شده که معایب مجازات اعدام بیشتر از محاسن آن است. با توجه به اینکه این مجازات با اصلاح و درمان سازگار نیست و برگشت ناپذیر است و نمیتواند باعث اصلاح مجرم شود، بلکه باعث حذف فیزیکی مجرم میشود، خیلی کارآمدی هم نداشته است پس این تمایل وجود دارد که ما به سمت حذف مجازات اعدام برویم.
به نظر بنده مجازات اعدام موردی است که جنبه فرعی دارد و ورود در آن در تخصص ما نیست و کسانی که درحوزه دین و شرعیات، صاحب تفکر هستند، باید به این مسئله بپردازند اما در بحث تعزیرات، حکم حکومتی است و این در اختیار حکومت است که مجازات اعدام را حذف کند.
شما با چه شکل اصلاح موافق هستید؟
دکتر عباس تدین در پاسخ به این سؤال به خبرنگار پرتال حقوقی داتیکان اظهار داشت: به نظرم مجازات اعدام در جرائم تعزیری باید حذف شود، قانون مجازات ما نیز به این سمت رفته که مجازات اعدام در جرائم تعزیری حذف شود و خیلی مترصد اسم بردن از مجازات اعدام نبوده است. البته باید در کنار حذف مجازات اعدام مجرمان مواد مخدر، راهکارهایی که باعث پیشگیری از جرم میشود در جامعه گسترش پیدا کند.
در بسیاری از موارد مجرمان مواد مخدر به دلیل مشکلات مالی و معیشتی مرتکب جرم میشوند. کسی که شغل ندارد و از نظر معیشتی و اقتصادی تامین نیست، چه مجازات برای او وضع شود و چه نشود، به سمت ارتکاب جرم میرود زیرا منبع معاش او از این راه است پس باید مشکلات حل، وضعیت معیشتی و اقتصادی اصلاح و زیرساختها ایجاد شود تا جرائم کمتر صورت گیرد. بعد از آن اگر کسی با تمکن مالی جرم مرتکب شد و به صورت حرفهای و سازمان یافته به قاچاق مواد مخدر اقدام کرد، سیاست کیفری میتواند با او برخورد شدید کند.
و حرف آخر حضرتعالی؟
باتوجه به اینکه کشورهای دنیا از قرن 18 میلادی به این سمت و سو رفتهاند که مجازات اعدام را تبدیل به حبس کنند پس باید ما نیز در این راه که سازمانهای بینالمللی دنبال میکنند، گام برداشته تا متهم به نقض حقوق بشر نشویم.