قوانینی که مسافران در مواجهه با شرکتهای هوایی باید آن را بدانند
مهدی نوده
داتیکان: در یادداشت گذشته، پیشینه سازمان هواپیمایی کشور را مورد بررسی قرار دادیم که بر این اساس، ماههای پایانی جنگ جهانی اول مبدأ پرواز هواپیما بر آسمان ایران معرفی شد. در یادداشت پیش رو برانیم تا مهمترین منابع قانونی حقوق مسافر در مواجهه با شرکت های حمل و نقل را مورد واکاوی قرار دهیم.
مهمترین قوانین و مقرراتی که مستقیم و غیر مستقیم ناظر بر حقوق مسافر در مواجهه با شرکتهای حمل و نقل هوایی هستند عبارتند از:
1.قانون هواپیمائی کشوری مصوب 1328: این قانون در واقع اولین قانون ایران در خصوص صنعت هوایی از جمله حمل و نقل مسافر است. این قانون در سال 1328 تصویب و پس از آن تا کنون اصلاحیههای زیادی خورده است. باری در این قانون و اصلاحیههای بعدی آن هیچ مادهای به طور مستیقم به حقوق مسافر اشاره نکرده است. تنها موضوع قابل ذکر در این قانون آن است که به موجب بند ج تبصره 1 ماده 6 اصلاحی، نرخ گذاری در مورد هزینه حمل و نقل مسافران به عهده سازمان هواپیمائی کشوری واگذار شده است.
2. کنوانسیون مربوط به یکنواخت نمودن پارهای از مقررات حمل و نقل بینالمللی هوایی که در سال ۱۹۲۹ در ورشو لهستان در خصوص مسئولیت مؤسسه حمل و نقل هوایی در خطوط بینالمللی کشورهای عضو پیمان منعقد شد و کشور ایران هم به عنوان یکی از اعضای جامعه بینالمللی بر اساس مصوبه سال 1354 مجلس شورای ملی به این پیمان پیوسته و از نظر مقررات داخلی، این پیمان در حکم قانون است. این پیمان در سه بخش مسئولیتهایی در قبال مرگ یا صدمات جانی مسافران، صدمه به بار مسافران و مسئولیت در برابر حمل و نقل بار هوایی مقرراتی را وضع کرده است. پروتکل لاهه و گواتمالا نیز در واقع از ملحقات بعدی این کنوانسیون بوده که ایران به آنها نیز ملحق شد است.
3. ﮐﻨﻮﺍﻧﺴﻴﻮﻥ ﮔﻮﺍﺩﺍﻻﺧﺎﺭﺍ که در واقع ﺗﮑﻤﻴل ﮐﻨﻨﺪﻩ کنوانسوین ﻭﺭﺷﻮ ﺑﻮﺩه ﻭ ﺑﻪ موضوع ﭼﺎﺭﺗﺮﻳﻨﮓ ﻣﯽﭘﺮﺩﺍﺯﺩ: چارترینگ نوعی از حمل و نقل است که در زمان تدوین کنوانسیون ورشو وجود نداشت. کنوانسیون ورشو تعریف روشنی از متصدی حمل و نقل ارائه نکرده بود، این امر موجب میشد در مواردی که دو یا چند شخصیت، حمل و نقل را بر عهده داشتند ابهاماتی در خصوص مسئولیت آنها بوجود آید. کنوانسیون گوادالاخارا برای حل این مشکل تدوین شد اما متصدی حمل و نقل را تعریف نکرد. در عوض دو عبارت "متصدی حمل و نقل منعقد کننده قرارداد" و "متصدی حمل و نقل واقعی" را وارد سیستم ورشو کرد و مسئولیتهای آنها را تبیین کرد. متصدی حمل و نقل کننده منعقد کننده قرارداد کسی است که به عنوان اصیل، موافقتنامه حمل و نقل مشمول کنوانسیون ورشو را با مسافر یا فرستنده کالا منعقد مینماید. متصدی حمل و نقل واقعی کسی غیر از متصدی حمل و نقل منعقد کننده قرارداد است که با اجازه متصدی مزبور، تمام یا بخشی از حمل و نقل را بر عهده میگیرد. متصدی حمل و نقل واقعی تنها مسئول آن قسمت از حمل و نقل است که انجام آن را بر عهده میگیرد، در حالی که متصدی منعقد کننده قرارداد مسئول کل حمل و نقل است. متصدی حمل و نقل واقعی تنها در حدود محدودیتهای پولی میتواند مسئول قلمداد شود در حالی که متصدی حمل و نقل منعقد کننده قرارداد را حتی میتوان به میزان نامحدود برای اعمال متصدی واقعی مسئول شناخت.
4. قانون تعیین حدود مسؤولیت شرکتهای هواپیمایی ایرانی مصوب 06/06/1391 که به موجب آن «قانون تعیین حدود مسؤولیت شرکتهای هواپیمایی ایرانی در پروازهای داخل کشور مصوب 19/8/1364» لغو گردید. مسئولیت مدنی متصدیان حمل هوایی به خصوص از جنبهی محدوده مسئولیت از آن دسته از موضوعات حقوق هوایی است که مقررات مختلفی را در سطح بینالمللی و داخلی به خود اختصاص داده است. کشور ما پس از الحاق به کنوانسیون ورشو و پروتکلهای بعدی آن در سال 1354، حدود مسئولیت شرکتهای هواپیمایی ایرانی (در پروازهای داخلی) را در مقاطع مختلف از جمله 1358، 1360 و 1364 قاعدهمند نموده و در نهایت در سال 1391 با وضع «قانون تعیین حدود مسئولیت شرکتهای هواپیمایی ایرانی» آخرین اصلاحات مورد نظر را اعمال نمود. قانون مزبور متضمن قواعد و نکات قابل ملاحظهای است که میتوانست خیلی بهتر و مفصل تر از آنچه هست باشد.
5. دستور العمل حقوق مسافر در پروازهای داخلی مصوب 1394: بالاخره بعد از 67 سال از تاریخ اولین قانونگذاری ایران در خصوص حمل و نقل هوایی، دستورالعمل حقوق مسافر در سال 1394 تصویب شد. دستورالعمل حقوق مسافر در پروازهاي داخلي ابتدای اردیبهشت 94 براي اجراي آزمايشي به مدت 6 ماه ابلاغ و شركتهاي هواپيمايي موظف به اجراي آن شدند. این دستورالعمل در سه بعد «حقوق مسافر هنگام پذیرش در فرودگاه»، «نرخ بلیت» و «حقوق مسافر در حین و بعد از پرواز» تنظیم شده است.
در این بین با توجه به اینکه در قانون هواپیمائی کشوری و اصلاحات بعدی آن حکم مستقیمی در خصوص حقوق مسافر وجود ندارد و کنوانسیون ورشو و پروتکل لاهه و گواتمالا، کنوانسیون گوادالاخارا، قانون تعیین حدود مسؤولیت شرکتهای هواپیمایی ایرانی مصوب 06/06/1391 و دستور العمل حقوق مسافر در پروازهای داخلی مصوب 1394 مهمترین منابع قانونی حقوق مسافر در مواجهه با شرکتهای حمل و نقل هوایی میباشند.
ماده یک قانون تعیین حدود مسؤولیت شرکتهای هواپیمایی ایرانی مصوب 06/06/1391 بین پروازهای داخلی و خارجی قائل به تفکیک شده و اینگونه مقرر نموده است که مسؤولیت شرکتهای هواپیمایی ایرانی در مورد حمل و نقل مسافران، بار و اثاثیه در پروازهای بینالمللی، فقط در حدود مسؤولیت مقرر در پروازهای بینالمللی مذکور در قانون اجازه الحاق دولت ایران به کنوانسیون مربوط به یکسان سازی برخی از مقررات حمل و نقل هوایی بین المللی ورشو مورخ 12 اکتبر 1929 میلادی مطابق با 20 مهر 1308 هجری شمسی و تشریفات (پروتکل) اصلاحی لاهه مورخ 28 سپتامبر 1955 میلادی مطابق با 5 مهر 1334 هجری شمسی مصوب 31/2/1354 مجلس و در پروازهای داخلی در مورد حمل و نقل مسافران، فقط مطابق قانون مجازات اسلامی و در مورد حمل و نقل بار و اثاثیه محدود به مسؤولیت مندرج در کنوانسیون ورشو و تشریفات (پروتکل) اصلاحی لاهه است. به این ترتیب با توجه به دستورالعمل حقوق مسافر در پروازهای داخلی مصوب 1394 نتیجه آن می شود که :
1.در پروازهای خارجی، حقوق مسافر صرفا ناشی از کنوانسیون ورشو و تشریفات (پروتکل) اصلاحی لاهه، گواتمالا و ﮐﻨﻮﺍﻧﺴﻴﻮﻥ ﮔﻮﺍﺩﺍﻻﺧﺎﺭﺍ بوده که هردوی آنها به تصویب مجلس شورای ملی رسیده و حکم قانون را دارد.
2.در پروازهای داخلی حقوق مسافر نسبت به خود مطابق قانون مجازات اسلامی و نیز دستور العمل حقوق مسافر در پروازهای داخلی مصوب 1394 بوده و نسبت به اثاثیه و بار مطابق کنوانسیونهای مذکور می باشد.