خروج آمریکا از برجام به معنای پایان برجام نیست
داتیکان-فرود نودهی: «من امروز اعلام میکنم که آمریکا از توافق هستهای خارج میشود. فرمانی را امضا میکنم که تحریمهای هستهای ایران دوباره برقرار شود. به رژیمی که شعار مرگ بر آمریکا ورد زبان آن است، اجازه نمیدهیم به سلاح اتمی دست یابد.» این سخنان ترامپ به معنای پایان حضور آمریکا در برنامهی جامع اقدام مشترک یا همان برجام بود. رئیس جمهور آمریکا، دیشب در سخنرانی خود به طور رسمی خروج آمریکا از برجام را اعلام و با امضای خود این مسأله را رسمی کرد.
از شب گذشته، واکنشهای مختلفی در سراسر جهان نسبت به خروج آمریکا از برجام صورت گرفته است. از انتقادهای باراک اوباما و جان کری گرفته تا خوشحالی نتانیاهو و عربستان. از تفاله خواندن برجام از سوی حسین شریعتمداری و آتش زدن برجام در کنار پرچم آمریکا از سوی نمایندگان مجلس تا تأکید حسن روحانی بر حفظ برجام بدون حضور آمریکا. تقریبا تمامی رسانههای جهان از دیشب به تأثیرات سیاسی این اقدام آمریکا پرداختهاند، با این حال به نظر میرسد بررسی حقوقی این اقدام آمریکا کمتر مورد توجه رسانهها قرار گرفته است. داتیکان در گفتگو با دکتر یوسف مولایی، استاد حقوق بینالملل دانشگاه تهران به بررسی حقوقی این مسأله پرداخت.
مولایی با اشاره به این مسأله که برجام در قالب قطعنامه تصویب شده است، روند حقوقی متفاوتی خواهد داشت. او در این خصوص گفت: «آنچه مسلم است، قطعنامه شورای امنیت به اعتبار خود باقی است و با خروج آمریکا از برجام، اعتبار قطعنامه از بین نمیرود. با این حال مواد 36 و 37 قطعنامه به این مسأله اشاره کرده است که در صورت عمل نکردن هر کدام از اعضای پنج بعلاوه یک، این حق برای ایران محفوظ است که بخشی یا تمام تعهدات خود را عمل نکند. این مسأله به معنای برگشت به شرایط قبل از برجام است که در خود سند نیز به آن اشاره شده است.»
این استاد دانشگاه در ادامه به این موضوع پرداخت که موضوع خروج آمریکا از برجام یک اقدام سیاسی است نه حقوقی. او در این خصوص گفت: «هر کشوری میتواند اگر منابع و قدرت لازم را دارد، به صورت یکجانبه از برجام خارج شود و متأسفانه در حقوق بینالملل مکانیزمهای مؤثری برای تنبیه کشوری که به تعهداتش عمل نکند وجود ندارد، اگر آن کشور از منابع قدرت کافی برخوردار باشد، طبیعتا مقابله با آن سختتر خواهد شد. بنابراین خروج آمریکا از برجام هیچ ارتباطی با ماهیت برجام ندارد به همین دلیل آمریکا با استناد به اینکه منافعش در برجام تعمین نمیشود، از آن خارج شده است.»
مدیر گروه پیشین روابط بینالملل دانشگاه تهران در ادامه به این موضوع اشاره کرد که آمریکا تحت شرایطی میتواند این اقدام سیاسی خود را تبدیل به اقدام حقوقی نماید. او در این زمینه اظهار داشت: «در قطعنامه شورای امنیت این مسأله پیشبینی شده است که اگر هر کدام از کشورها نسبت به روند اجرای برجام مشکل داشته باشند، اعتراض خود را به کمیسیون مشترک برده و در آنجا بتوانند سایر اعضا را متقاعد نمایند. بدین ترتیب، برجام دوباره در شورای امنیت مطرح میشد ولی چون این روند به چند ماه زمان نیاز داشت و این احتمال میرفت که در مذاکرات مجدد اروپا بتواند ترامپ را متقاعد کند، رئیس جمهور وقت آمریکا با یک اقدام سیاسی، راه دیگری را اتخاذ کرد. با این حال، از نظر حقوقی برجام پابرجاست ولی قطعا از نظر فنی تضعیف شده و سودی برای ایران نخواهد داشت.»
مولایی در پایان پیشنهاد داد، جمهوری اسلامی ایران اقدام شتابزدهای نکند و با ایجاد فضا برای گفتگوی فراگیر ملی و استفاده از نظر کارشناسان متخصص، بهترین تصمیم را در این خصوص اتخاذ نماد. او در همین خصوص گفت: «در شرایط حاضر، ایران این امکان را دارد که از نظر حقوقی به تعهداتش عمل نکند و اقدام آمریکا را به معنای عدم پایبندی اعلام کند. ولی در صورت خروج ایران از برجام، به احتمال زیاد شورای امنیت تحریمهای پیشین را علیه ایران فعال خواهد کرد. مولایی با انتقاد از آتش زدن پرچم آمریکا در صحن مجلس از سوی نمایندگان ملت، این اقدام را یک عمل شتابزده عنوان داشت و متذکر شد چنین رفتارهایی نه مشکلی را حل میکند و نه نشانه اقتدار کشور است.»