دغدغه ملی یا منافع شخصی! چرا برخی با پیوستن ایران به FATF مخالفت میکنند؟
داتیکان-فرود نودهی: فرآینده الحاق ایران به FATFدر مجلس شورای اسلامی، شبیه دو ماراتن شده است. دو روز قبل بود که تعدادی از نمایندگان مجلس با در دست گرفتن پلاکاردها و آوردن طومارهایی به مجلس اعتراض خود را نسبت به الحاق به گروه ویژه اقدام مالی نشان دادند. این اقدام برخی از نمایندگان به بحثهای لفظی نیز کشیده شد، تا جایی که در نهایت مجلس اعلام کرد فرآیند بررسی و الحاق ایران به FATFبرای دو ماه مسکوت خواهد ماند تا مشخص شود مذاکرات ایران با اروپاییان به کجا خواهد رسید. مشخص نیست مخالفت این تعداد از نمایندگان ملت که در شرایط نامناسب اقتصادی باید بیش از پیش به فکر مردم باشند، ناشی از دغدغه ملی ایشان است یا دغدغه منافع شخصی. البته مخالفان الحاق به FATFتنها به برخی نمایندگان مجلس خلاصه نمیشود. در چند وقت اخیر برخی از خطیبان جمعه و اشخاص دیگر با روشهای مختلف و به کار بردن اصطلاحات متفاوت از جمله اینکه اگر به این گروه ملحق شویم، پای تروریسم به کشور باز میشود، مخالفت خود را اعلام کردهاند. همین اختلاف نظرها و البته اهمیت موضوع در کنار سؤالهای زیادی که بسیاری از مردم در خصوص FATFدارند باعث شد، داتیکان در گفتگو با دکتر حسین میرمحمدصادقی مدیر گروه جزا و جرم شناسی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، به بررسی ماهیت این گروه و چرایی پیوستن ایران به آن بپردازد.
در ابتدا بفرمایید فلسفه شکلگیری FATF چه بوده است؟
FATFیک گروه ویژه اقدام مالی است. این گروه در سال 1989 به ابتکار جی 7 ، کشورهای صنعتی گروه 7 تشکیل شد. هدف نخست این گروه مربوط به ساماندهی و هماهنگی امور بانکی و مبارزه با پولشویی بوده است. از همان زمان حدود 40 توصیه به کشورهای مختلف در خصوص پولشویی انجام شد که بسیاری از کشورها به آن عمل کردند. پس از ماجرای حمله به برجهای دوقلوی آمریکا در 11 سپتامبر سال 2001، بحث تعمین مالی تروریسم نیز در کنار مقابله با پولشویی مطرح شد که در همین خصوص، 9 توصیه به آن اضافه شد.
جی 7 چه نقشی در تأسیس این گروه ایفا کرده است؟
با توجه به اینکه کشورهای عضو جی 7 نقش مهمی در اقتصاد دنیا ایفا میکنند، اقدام آنها نقش مهمی در تأسیس و البته اجرا شدن FATF داشته است. این کشورها نفوذ بسیاری دارند و بخش مهمی از نهادهای مالی و بانکهای دنیا طبق نظریات آنها عمل میکند، به طوری که اگر کشوری در لیست سیاه آنها قرار گیرد، مبادلات بانکی و مالی آن کشور با مشکل جدی مواجه خواهد شد و کشورهای مختلف از انجام معادلات بانکی با آن کشور خودداری خواهند کرد.
آیا ایران جزء لیست سیاه این گروه محسوب میشود؟
ایران در سالیان اخیر جزء گروه سیاه بوده و حتی در دورهای در لیستی بدتر از لیست سیاه قرار داشت که این مسأله خسارتهای زیادی برای ایران به بار آورد. چنانچه کشوری در لیست سیاه FATF قرار گیرد، عملاً در انجام عملیات مالی و بانکی با مشکل مواجه خواهد شد و اقتصاد آن کشور با آسیبهای جدی مواجه میشود. در اینجا باید گفت که مشکلات مالی و بانکی فعلی کشور تنها به برجام و عمل نکردن مفاد برجام خلاصه نمیشود بلکه عدم عضویت در این گروه خسارت بیشتری برای ایران به همراه داشته است. دولت جمهوری اسلامی ایران تلاش کرده در مواردی اقدامات مثبتی انجام دهد، از جمله قانون مبارزه با پولشویی که در سال 1386 تصویب شد و یا قانون مبارزه با تعمین مالی تروریسم که در سال 96 به تصویب مجلس رسید، با این حال تا زمانی که به FATF ملحق نشویم، بخش اعظم مشکلات مالی و بانکی پابرجاست.
از نظر حقوقی و اقتصادی، نپیوستن جمهوری اسلامی ایران به FATFچه آثاری برای کشور به بار خواهد آورد؟
در مجموع 205 کشور در دنیا وجود دارد که بیش از 190 کشور، توصیههای گروه ویژه اقدام مالی را پذیرفتهاند. این بدان معناست که تقریباً اکثر کشورهای دنیا به توصیههای FATF عمل میکنند و یک اجماع جهانی در این زمینه وجود دارد. در چنین شرایطی اگر کشوری این توصیهها را نپذیرد، از سوی دیگر کشورها مورد اتهام قرار میگیرد. این بدان معناست که کشوری که به این گروه ملحق نشده، با اتهام پولشویی و تعمین مالی تروریسم مواجه خواهد شد. بنابراین باید گفت در چنین فضایی اگر کشوری به این کنوانسیون الحاق نشود، بسیار منزوی خواهد شد و عمده فعالیتهای مالی و بانکی آن با مشکل جدی روبهرو میشود. ما باید تکلیف خودمان را مشخص و روشن کنیم. آیا میخواهیم کشور را به سمتی ببریم که کاملاً منزوی باشد؟ در چنین شرایطی باید دور خودمان دیوار بکشیم و هیچ ارتباطی با دنیا نداشته باشیم. آن زمان میتوانیم با خیال راحت نسبت به FATF بیاعتنا باشیم و تبعاتش را نیز بپذیریم. ولی اگر میخواهیم در نظام بینالمللی فعالیت کنیم و بخشی از اقتصادمان را از طریق مبادلات بینالمللی به پیش ببریم، راهش این است که در اینگونه گروهها و کنوانسیونها حضور فعالتری داشته باشیم و عضویت آن را بپذریم. بخشی از نگرانیهای مخالفان پیوستن بهFATF مربوط به این است که به طور مثال، حماس و حزبالله از نظر بینالمللی جزء گروههای تروریستی محسوب میشوند در حالی که جمهوری اسلامی این گروهها را به عنوان محور مقاومت میشناسد و حتی سازمان سپاه پاسداران نیز شامل این موارد میشود. به نظر من، جمهوری اسلامی ایران میتواند با حفظ منافع خود در خصوص این جریانها به FATF نیز بپیوندد تا هم از منافع آن بهرهمند شود و هم از خسارتهای احتمالی جلوگیری کند. در واقع ایران میتواند در قوانین داخلی پیش بینی کند که الحاق به این چنین گروهها و کنوانسیونهایی به ضرر ما نباشد. با این حال آنچه مسلم است این است که باید به دنیا نشان دهیم که با تروریسم مخالفیم، کماکان که ایران در بعد از انقلاب اسلامی از قربانیان اصلی تروریسم در منطقه و جهان بوده است.
با توجه به صحبتهایی که مطرح شد، به نظر میرسد الحاق به FATF از هر نظر به سود کشور است. به نظر شما چرا برخی از افراد حقوقی و حقیقی با این الحاق مخالفت میکنند؟ آیا نگرانی این افراد منافع شخصی است یا منافع ملی؟
انشالله که حسن نیت وجود دارد و همه افراد به دنبال منافع ملی هستند. با این حال همانطور که گفتم، پیوستن یا نپیوستن ما منوط به این است که برای کشور چه برنامه و نقشهای طراحی کردهایم. آیا میخواهیم منزوی باشیم یا فعال در عرصه جهانی؟ نمیشود ما راهی برویم که تمام دنیا برخلاف آن عمل میکنند. در طول تاریخ انقلاب، به جز یکی دو مورد، همواره ایران به دنبال انزوا نبوده است. ولی گاهی اوقات دیده میشود که نسبت به الحاق به برخی کنوانسیونها بدبینی وجود دارد. همین بدبینی و اعتراض برخی مخالفان باعث شده است که دولت ایران در بسیاری از اظهار نظرهای بینالمللی رأی ممتنع داده تا مبادا کسی در داخل مخالفت کند. این بدبینی نسبت به معاهدات باعث میشود که عدهای فکر کنند، سایر کشورها نقشهای علیه ما ترسیم کردهاند در حالیکه در خصوص FATF حدود 190 کشور از آن پیروی میکنند.
به عنوان سؤال آخر، بفرمایید که چه ارتباطی میان FATF با کنوانسیون مریدا و پالرمو وجود دارد و کارویژههای هر کدام چگونه است؟
در ابتدا اینکه مریدا کنوانسیون است، درحالیکه FATF یک گروه محسوب میشود. کنوانسیون مریدا که معروف است به کنوانسیون ضد فساد و جمهوری اسلامی به آن ملحق شده است. در آنجا مشخص شده که کشورهای عضو مریدا چگونه با مصادیق فساد از جمله قاچاق، پولشویی، ارتشاء، اختلاس و... مبارزه کنند. کنوانسیون پالرمو مربوط به جرایم سازمانیافته فراملی است که ایران اخیرا به آن پیوسته است. یکی از مهمترین دغدغههای این کنوانسیون، مسأله مبارزه با قاچاق است. با این حال، ممکن است در برخی موارد همپوشانیهایی میان FATF و کنوانسیون مریدا و پالرمو وجود داشته باشد ولی تفاوتهای آنها نیز آشکار است.